سیر تاریخی روستای زیارت دشتستان قسمت سوم/محمدرضا بیگ زیارتی

آنچه بر اساس نوشته های موجود در کتاب فارس نامه ی ناصری و نیز کتاب ناسخ التواریخ جلد سوم بیان و نقل گردیده  هم چنین بر اساس اظهارات آقای خدا کرم عضدی نوه ی بلافاصل از خاندان عبدالعلی خان که تا اکنون از نعمت حیات برخوردار است. بعد از خارج شدن حکومت و ضابطی  از دست خاندان عبدالعلی خان محمدرضا بیگ زیارتی به عنوان کدخدای زیارت انتخاب می شود و این وطن پرست شجاع در سال 1273ه ق در جنگ با انگلیسی ها به شهادت می رسد. عیناً از ناسخ التواریخ و فارس نامه ی ناصری نقل می کنیم.

ناسخ التواریخ جلد سوم تالیف محمد تقی لسان الملک چاپ اول 1377 شمسی صفحه ی 1381 :

... و سردار لشکر (انگلیسی) دریابیگی را پیام کرد که طریق انقیاد  بیار. یا ساخته ی جنگ باش .... دریا بیگی اعلام کرد که مرا از کارداران دولت ایران اجازت جنگ نیست ... از آن طرف حسن خان برازجانی و محمد خان دشتی با جمعی از مردم خود نیم فرسنگ از این سوی شهر در برج (خلعت پوشان) جای داشتند.

(بوشهر قبل از جنگ جهانی اول نیز به اشغال انگلیسی ها در می آید و این مرحله که به شهادت محمدرضا بیگ انجامید حدود 160 سال پیش رخ داده است. )

و چند تن توپچی نیز در فراز برج به حراست بود ناگاه سرداران انگلیسی با 6 فوج سرباز و 1000 سوار و 40 اراده توپ برسیدند و از گرد راه به برج خلعت پوشان حمله افکندند و از جانب شهر چند تن توپ چی را که در فراز برج بودند به گلوله توپ بستند. پاسبانان برج دانستند که با ایشان رزم نتوانند داد توپ ها را از برج به زیر آورده به جانب شهر بوشهر فرار کردند .

بعضی از مردم برازجان خود را به دریا افکندند و جماعتی با حسن خان و محمد خان و (محمدرضا بیگ زیارتی)  به دروازه بوشهر رسیدند.

صفحه ی 1382 همین کتاب ... مع القصه بعد از فرود شدن علم و رسیدن مردم انگلیس (محمدرضا بیگ)  و محمد خان و حسن خان برازجانی آشفته خاطر شدند و (محمد رضا بیگ با 5 سوار از دروازه شهر بیرون شد تا به طرفی گریزد)

حیدر بیگ غلام دریا بیگی برادر زن شیخ عبدالرسول نیز با او بود چون از دروازه بیرون تاخت جماعتی از سواران انگلیسی از قفای ایشان شتاب گرفتند و حیدر بیگ را شمشیری زده از پای در آوردند .

محمد رضا بیگ روی برتافت و 2 تن از انگلیسی ها را با تیغ بگذرانید جماعت سواران به یک باره دهان تفنگ ها را به سوی او بگشادند چنانکه 35 زخم گلوله برداشت و جان بداد.

اما محمد خان را مردم دشتی به دستیاری کشتی از میانه بدر کردند و حسن خان برازجانی 2 روز در زاویه ای بزیست آن گاه جامه ی خود را دیگر گون کرده به جانب برازجان گریخت.

*محمد خان معروف به محمد خان دشتی شاعر و ادب دوست و صاحب دیوان اشعار معروف خورموج منظور نویسنده است بخشی از قلعه او تا کنون در شهر خورموج پابرجاست.

عینا از صفحه 811 جلد اول فارس نامه ناصری نقل می کنم:

.... و چون توپ چیان کشتی های جنگی انگلیس مردانگی ایرانی را بدیدند توپ های کشتی ها را بر آن مردم قلیل بسته گلوله ها را رها نمودند و هفتاد و دونفر از مردم تنگستانی هدف گلوله توپ دریایی گردید و احمد خان که مبارزتی بنهایت می نمود کشته شد و باقر خان به سوگواری پدر نشست و بازماندگانش متوقف گشت.

قلعه ی بهمنی در تصرف انگلیسی ها در آمد و دو شبانه روز در آن قلعه و اطراف آن بماندند و (اترم.  Otrom) سردار انگلیسی برای دریابیگی پیغام فرستاد یا در اطاعت درآید یا آماده ی جنگ باش در جواب گفت اجازه جنگ را ندارم مهلتی دهید تا شجاع الملک با سپاه ایرانی در رسد و از جنگ و صلح سخن گوید ، سردار انگلیسی وقعی بر این جواب ننهاد و در وقت سحر با اردو رو به سوی بوشهر نهاد و محمد خان دشتی و محمد حسن خان برازجانی که با تفنگچیان خود در برج (خلعت پوشان و سنگر کناره برج) ربع فرسخی بوشهر توقف داشتند و چند نفر توپچی و سه ارابه توپ در آنجا حاضر بودند که (اترم سردار انگلیسی) با سی ارابه توپ و هشت فوج سرباز در رسید و قصد انهدام برج نمود و از گلوله توپ انگلیسی دو نفر توپچی ایرانی متلاشی گردیده باقی توپچیان به جانب بوشهر شدند و محمد خان دشتی و محمد خان برازجانی و محمد رضا بیگ زیارتی با اتباع خود فرار نمودند.

بعضی خود را به آب دریا انداختند و پاره ای به بوشهر رسیدند و سرباز قراچه داغی که مستحفظ برج و باروی شهر بودند چون چنین دیدند از برج ها فرود آمدند و میرزا حسن علی خان دریابیگی سراسیمه گشته خود را در غرقاب بلا بدید و در این وقت بیرق دولت ایران را انداختند و (محمد رضا بیگ زیارتی و چهار سوار به جلاوت تمام و از دروازه ی بوشهر در آمده از میانه سپاه انگلیس گذشته و محمد رضا بیگ دو نفر سوار انگلیس را که در عقب او تاخت نمودند به شمشیر بکشت و جماعت سواران نظام انگلیسی او را هدف گلوله نمودند و سی و پنج گلوله به اعضای او رسیده کشته گشت.

پایان نقل از فارس نامه

در پایان بخش محمدرضا بیگ مصاحبه ام با جناب آقای منصور صولتی از نوادگان بلافاصل محمد رضا بیگ را بیان و بازگو می نمایم.

س: جناب آقای صولتی خود را معرفی و نسبت خود به محمد رضا بیگ را بیان بفرمایید.

ج: منصور صولتی متولد 1324 شمسی فرزند هیبت الله خان و از نوادگان محمد رضا بیگ هستم کارمند بازنشسته جهاد می باشم.

س: محمد رضا بیگ از کجا به زیارت آمده و ساکن شده است؟

ج: خواستگاه بیگ ها که واژه ای ترکی است از شمال غرب کشور است و گویا ما نیز نژادمان از آن ها هست ولی روستای خوش آب از چند قرن پیش تا کنون زادگاه و محل سکونت بیگ ها بوده است و محمدرضا بیگ قطعاً از روستای خوشاب بدلیل مخالفت با منسوبین خود به روستای زیارت آمده و در آنجا به دلیل قابلیت ها و رشادت های فردی به ضابطی و کدخدایی رسیده.

س: تاریخ مهاجرت محمد رضا بیگ به زیارت و آغاز کدخدایی او چه تاریخی بوده است؟

ج: تاریخ دقیق را اطلاع ندارم چون شهادت او در سال 1273 ه ق بوده بنابراین سکونت و کدخدایی او در زیارت حدود 160 سال پیش بوده است.

س: جریان کشته شدن یکی از فرزندان محمدرضا بیگ در زیارت را توضیح دهید.

ج: فتح الله بیگ فرزند رشید محمدرضا بیگ بوده که گویا در حوالی روستای انگالی (محمد شاهی) به دلیل نامعلوم کشته شد و در آرامگاه زیارت دفن شد.

س: جسد محمدرضا بیگ پس از شهادت به کجا منتقل شد؟

ج: به قولی در آرامگاه بهمنی بوشهر ولی به نقل از اجدادم به احتمال زیاد جسدش را به زیارت  منتقل و در آرامگاه کنار بقعه شیخ منصور به خاک سپردند.

س: اگر مطلبی غیر از آنچه در کتاب فارس نامه و ناسخ التواریخ درباره محمدرضا بیگ نوشته شده به خاطر دارید توضیح دهید ؟

ج: از اجدادم چنین نقل است که محمدرضا بیگ قبل از درگیری ای که به شهادتش انجامید شبی به مقر فرماندهی لشکر انگلیس (چادر فرماندهی) مستقر در بوشهر شبیخون زد و عده ای را کشت و گویا بر اترم فرمانده لشکر نیز زخمی وارد کرد که مورد تعقیب قرار گرفت و برای اینکه اسیر نشود روبروی عباسک (حوالی ظلم آباد یا صلح آباد امروزی) با اسب به دریا زد و از جزیره شیف سر در آورد که گفته اند بعد از ملک شاه سلجوقی این محمدرضا بیگ بود که چنین عملی را انجام داد (ملک شاه با اسب از رود ارس گذشت) در ادامه آقای صولتی می فرمایند دلیل اینکه 35 تیر به جسد محمد رضا بیگ زدند بخاطر کینه ای بود که انگلیسی ها بر اثر شبیخون به او داشته اند.

س: بعد از شهادت محمد رضا بیگ فرزندان و خانواده اش در کجا ساکن شدند؟

ج: بعد از این اتفاق بیگ ها از روستای زیارت به دالکی مهاجرت نمودند و در آنجا ساکن شدند که چندین سال نیز در آنجا حکومت و ضابطی را عهده دار بودند و بنام فامیل صولتی مشهور هستند منصور خان صولتی (مصاحبه شونده) فرزند [ پدر : هیبت الله خان فرزند حسین خان ، مادر : عذرا فرزند نور محمد ، هر دو فرزند هیبت الله بیگ] و هیبت الله بیگ فرزند محمدرضا بیگ زیارتی است که پس از شهادتش او به همراه خانواده و دیگر اعضا از زیارت به دالکی مهاجرت و در آن جا ساکن شدند.