سیر تاریخی روستای زیارت دشتستان قسمت دوم/عبدالعلی خان زیارتی

از صفحه 586 جلد اول فارس نامه ناصری عیناً نقل می­ نماییم:
 ... »خبر به صالح خان رسید که ابراهیم خان، فتح­ علی­ خان افشار را به ایالت و سرداری فارس مامور و با فوجی روانه داشته است و فتح­ علی­ خان به اصفهان رسیده است و صالح خان نقض عهد کرده، عذر نموده، این خبر را از صاحب اختیار پنهان داشت و او را به تکلیف برای آوردن رئیس عبد­علی ­خان زیارتی - دشتستانی و تفنگچی کازرونی روانه ساخت و خود مهیای فرار گردید و با اعیان سپاه گفت که ما مردم خراسانیم و شاهرخ شاه در خراسان است و حسین خان برادرم رافق و فائق امور سلطنت است، به سمت یزد می ­رویم و مراتب را معروض می ­داریم و امداد از خراسان می خواهیم؛ پس در نیمه شبی میرزا محمد خان کلانتر را خواسته واقعه­ ی ماموریت فتح ­علی ­خان افشار را به او گفت، میرزا محمد به فراست دانست که صالح خان در جناح فرار است و خبری از صاحب اختیار نیامده است و تاب مقاومت با فتح­ علی­ خان را ندارد، بزودی از منزل صالح خان عود کرده، عیال صاحب اختیار و کسان خود را روانه فیروز آباد داشت و خود به موافقت صالح خان از راه سروستان و رونیز و نی ­ریز به سمت یزد روانه گردید. و فتح علی خان بی مانع وارد شیراز شده کوس لمن الملک را زد، و نواب صاحب اختیار با پنج هزار تفنگچی و سوار از گرمسیرات وارد فیروز آباد گردید و عیال خود را روانه قصبه خشت نمود و مزارع محمد علی کلانتر خشت، نظر به حقوق سابقه که از صاحب اختیار دیده بود که ناحیه خشت را در زمان نادر شاه از جمع کازران موضوع داشته، بلوکی علیحده گردید، منظور داشته، نهایت خدمت گزاری را به کسانی صاحب اختیار و کسان میرزا محمد کلانتر نمود و نواب صاحب اختیار با جمعیت فراوان از فیروزآباد وارد بلوک سیاخ ( نام بلوک است در جنوب شیراز و قصبه آن دارنجان خواجه است) شش فرسخی جانب قبله شیراز گردید و فتح علی خان با سپاه عراق از شیراز به عزم استقبال او در آمد وارد قریه بابا ابورسیاخ چهار فرسخی شیراز شد، دو روز به دو فرسخ فاصله در برابر یک دیگر نشستند، پس مصلحت خیراندیشی به صلاح طرفین عقد موافق را بستند و فتح علی خان [رئیس عبد علی دشتستانی را به خلعت گران بها و اسب یراق طلا و لقب خانی، سر افراز عراق منظور به بخشی از ایران و خراسان بزرگ است که تا صده های پیش عراق ایران نامیده می­ شد نموده، او را عبدالعلی خان گفتند     «[
عیناً از صفحه 578 جلد اول فارس نامه ناصری نقل می نماییم:
  ... »و صالح خان بیات و میرزا محمد کلانتر با هزار نفر سواره و پیاده به تحریک حاجی خان کالی لاری از یزد به ابرقوه آمدند و فتح علی خان افشار والی و سردار فارس و معصوم علی خان نایب فارس برادر فتح علی خان افشار، به عزم جنگ صالح خان با فوجی از سپاه عراق (منظور عراق ایران که شرحش رغت ، می باشد) از شیراز به استقبال در آمدند و روز حرکت او [عیال عبد علی خان دشتستانی بُنه او را ضبط و غارت کرده، عیال او را نگاه داشت] و چون نواب صاحب اختیار که شیوه مردم داری به عمل آورده، به مشایعت فتح علی خان به زرقان رفته بود، از قضیه مطلع گشته ، عود به شیراز کرده، تمامت اموال و عیال فتح علی خان افشار سردار فارس را گرفته، تسلیم گماشتگان او را نموده، روانه داشت و فتح علی خان راه را کج کرده، از کوشک زرد گذشته، به جانب اصفهانی  شتافت. »
عینا از صفحه 588 فارس نامه ناصری جلد اول نقل می نماییم:
   ...»در این سال (1164 ه.ق) حاجی خان کالی لاری که مدت ها در سبعه، رایت اقتداری می افراشت و میرزا ابوطالب کلانتر لار را کشته، بر تمامت لارستان و سبعه مسئولی بود و چندین هزار نفر تفنگچی لاری و سبعه را فراهم آورده، به طمع حکومت فارس بلکه جهانگیری از لارستان عازم شیراز گردید، چون نزدیک شد از شدت تعجیل، تخت و ایالت خیالی را به تخته نابوت تبدیل کرده، وفات یافت و نصیر خان برادر حاجی خان مایل به اطاعت شده، به حکومت لارستان قناعت کرده، عود به لار نمود و [عبدعلی خان دشتستانی که به هواداری صالح خان اموال فتح علی خان را غارت نمود و او را از خیال جنگ با صالح خان انداخت به مفاد، مَنْ اَعَانِ ظالماً ، فِقَدٰ سلطه الله علیه، به تزویر معصومه علی خان افشار و حسین علی خان کازرونی و عهد و میثاق بلکه به سوگند صالح خان، فریب خورده، او را به مهمانی خواسته، روانه سفر آخرتش نمودند[
و چون دولت شاهرخی را قوامی نبود، هر کس از هر جا، داعیه­ ی سروری می نمود، از آن جمله کریم خان زند بود، "زند" طایفه ای از ایلات عراق عجم  است ...»
عینا از صفحه 595 فارس نامه ناصری جلد اول نقل می نماییم:
 و ...»نواب آزاد خان ، فتح­ علی­ خان افشار را که در سال 1161 و 1162 ه.ق به ایالت فارس مامور بود با عیال شیراز لاف موافقت داشت و سردار بلکه صاحب اختیار سپاه بود. برای استمالت اهل شهر و اطمینان خود روانه شیراز فرمود و بعد از دو روز دیگر نواب معزی الیه ...
بی کلفت خاطر وارد شیراز گردید و [چون عبد علی خان دشتستانی در سال 1162 ه.ق زمان حرکت فتح علی خان از شیراز، عیال و بُنه او را نگاه داشته بود، اهالی دشتستان از فتح علی خان و آزاد خان خائف و هراسان بودند] نواب وکیل بعد از اطلاع به این واقعه، شیخ علی خان را روانه دشتستان داشت و از اهالی آن سامان استمداد نمود و میرزا علی بیگ خورموجی جد اعلای میرزا جعفر خان حقایق نگار خورموجی صاحب تاریخ نزهه الاخبار و ...»
آنچه از مطالب مندرج در فارس نامه ناصری پیرامون عبدالعلی خان زیارتی دستگیرمان می شود این که ایشان در عهد سلسه افشاریه می زیسته و حداقل در فارس و شیراز صاحب نفوذ بوده و به حساب می آمده است. در زد و بندهای سیاسی دوران خود نقش فعال و موثر داشته و در این رابطه به سال 1164 ه.ق یعنی274  سال ( 274=1164-1438 ) قبل به دست رقبا و مخالفینش در شهر شیراز با دسیسه به قتل رسیده است.
توفیقی که نصیب ماست این که آقای خداکرم عضدی فرزند محمد حسین از نوادگان وی تا کنون از نعمت حیات برخوردار است و دارای حافظه ای قوی و اطلاعات وسیع در مورد سال های دیر زیارت و اجداد خویش است و بجاست که وی را تاریخ شفاهی زیارت بنامیم .
پای صحبت های او نشسته و تحولات 3 قرن گذشته­ ی زیارت را مرور می کنیم.

س:سلام‌، لطفاً خودتان را معرفی کنید.

ج: خداکرم عضدی هستم فرزند محمد حسین 84 ساله و از نوادگان عبدالعلی خان زیارتی هستم.

س: مرحوم عبدالعلی خان فرزند کیست؟

ج: فرزند اردشیر

س: جد و دیگر اجداد او را می شناسید ‌ نام آن ها را می دانید ؟
ج: خیرفقط نام پدرش را از گذشته گان شنیده ام.
س: حکومت عبدالعلی خان بر زیارت و روستاهای اطراف از چه تاریخی آغاز و پایان آن چه تاریخی بوده است؟
ج: حکومت ایشان از سال 1136 ه.ق آغاز و تا 1156 ه.ق ادامه داشته است.
س: عبدالعلی خان چرا به شیراز رفت و تاریخ عزیمت او از زیارت به شیراز چه سالی است؟
ج: از نظامیان هواخواه و همراه خاندان افشار بود گویا در جنگ هایی همراه نادر شاه بوده است با توجه به سال مرگ او که تاریخ 1164 ه.ق در شیراز رخ داده است عزیمتش حدود سال های 1156 ه.ق به بعد بوده است.
س: بعد از عبدالعلی خان چه کسی ضابط زیارت شد؟
ج: فرزندش محمد علی خان.
س: بعد از محمد علی خان نوبت به چه کسی رسید؟
ج: به فرزند محمد علی به نام عبدالعلی خان دوم.
س: تاریخ و زمان حکومت محمد علی خان و عبدالعلی خان را می دانید؟
ج: خیر از مدت و تاریخ حکومتشان بی اطلاعم ولی می­دانم که عبدالعلی خان دوم نیز در شیراز به قتل رسیده و او و جدش عبدالعلی خان هر دو در شیراز دفن شده اند.
س: بعد از عبدالعلی خان دوم چه کسی ضابط زیارت شد؟
ج: فرزند او حاج غلامرضا خان جانشین شد.

[ تا دوران حاج غلامرضا خان قلعه قدیم (در محل چاه طویله جنوب شرق بقعه شیخ منصور بود) دایر و آباد بوده ولی حاج غلامرضا خان قلعه جدید را احداث (روبروی چاه قلعه و محل زندگی و مقر محکومتش را به قلعه جدید انتقال داده است) تاریخ تاسیس قلعه جدید بگفته آقای عضدی سال 1198 ه.ق بوده است.]

س: بعد از حاج غلامرضا خان چه کسی ضابط زیارت شد؟
ج: فرزند او حاج محمد­ رضا خان.
س: بعد از حاج محمد رضا خان نوبت به چه کسی رسید؟
ج: فرزندش محمد حسین که ایشان حدود 4 سال ضابط بود و حدود سال های 1330 ه.ق فوت کرده است.

 و بنا به گفته خداکرم عضدی بعد از فوت محمد حسین خان، حکومت و ضابطی در خاندان عبدالعلی خان پایان یافت و فرزند محمد حسین خان اول محمد علی نام داشته و فرزند محمد علی محمد حسین دوم است که پدر خداکرم عضدی می باشد که محمد علی و محمد حسین دوم فرصت ضابطی و خانی نیافته اند، پدر خداکرم عضدی (محمد حسین دوم) در سال 1322 خورشیدی در گذشته است که خدا کرم عضدی این اتفاق را کاملاً به یاد دارد .
با توجه به توضیحات آقای خداکرم عضدی که آغاز حکومت عبدالعلی خان اول را سال 1136 ه.ق می داند و سال در گذشت محمد حسین خان، آخرین خان از خانواده عبدالعلی خان حدود سال 1300 ه.ق رخ داده، چون محمد رضا بیگ که بعد از خاندان عبدالعلی خان  4 سال کدخدای زیارت بوده و او در سال 1273 ه.ق در جنگ با انگلیسی ها به شهادت رسیده است ( در بخش محمد رضا بیگ راجع به او ذکر خواهد شد)؛ بنابراین اگر 1136 ه.ق آغاز حکومت عبدالعلی خان بدانیم 133 سال (133=4-1136-1273 ) اداره و سرپرستی زیارت در اختیار خاندان عبدالعلی خان بوده است.
رخ داد مهم و تاثیر گذاری که آقای خداکرم عضدی آن را بیان می کند این که در سال 1198 ه.ق بیماری ای که به زبان عامیانه (آزار پلی ( azare peli نام گرفته بود و وجه تسمیه اش این که گلوی بیمار وَرَم کرده و طی مدت کوتاهی منجر به مرگ وی می شد. تعداد زیادی از مردم زیارت را قربانی نمود به نحوی که مردگان در گور جمعی دفن می شدند ( آثار گورهای جمعی تا قبل از تسطیح و سامان دهی قبرستان در دو سال گذشته بر جای مانده بود. )
آقای عضدی بیان می کند که مرگ و میر زیاد و فقر و نابسامانی موجب شد که خاندان عبدالعلی خان مدت (30 سی سال) مالیات و خراج روستا را به دولت وقت پرداختند و این در از دست دادن قدرت و ضابطی آن ها نقش بسزایی داشت هم چنین آقای عضدی خاطره ای را بیان می کند که سنگ زیبایی را که در محوطه قبرستان رها شده بود کنار مزار پدر خودش گذاشته بود و در ایام جوانی اش هلی کوپتری در محوطه آرامگاه به زمین نشسته و ضمن گشت و گذار این سنگ را با خود بردند، آقای عضدی می فرماید همراه با خیلی از اهالی با نشستن هلی کوپتر جمع شدیم و من اعتراض کردم و گفتم این سنگ قبر پدرم می باشد که آن ها پاسخ دادند این سنگ به خط میخی ست و ربطی به سنگ قبر پدر شما ندارد، در اخواه و سینه به سینه نقل شده که تعدادی قبر تا قرن گذشته هم در محوطه آرامگاه دیده می شده که می گفتند قبر گبرهاست که اگر این حدس و گمان یا ادعا درست باشد نشان از این دارد که زمانی مردمی غیر مسلمان نیز در این جا ساکن بوده اند که می توان مربوط به مردمانی باشد که قبل از اسلام در این روستا ساکن بوده اند. آنچه بر اساس نوشته ها ی موجود در کتاب فارس نامه ناصری و نیز کتاب ناسخ التواریخ جلد سوم بیان و نقل گردیده و همچنین بر اساس اظهارات آقای خداکرم عضدی نوه ­ی بلافصل از خاندان عبدالعلی خان که از نعمت حیات برخوردار است بعد از خارج شدن حکومت و ضابطی زیارت از دست خاندان عبدالعلی خان، محمد رضا بیگ زیارتی به عنوان کدخدای زیارت انتخاب می شود.

در قسمت 3 به محمدرضا بیگ زیارتی پرداخته خواهد شد.