مسئولیت شرکت‌های هواپیمایی در قبال تاخیر پروازها / مسعود صداقت

امروزه یکی از بهترین و ایمن ترین روش های حمل و نقل مسافر و کالا در دنیا بدون شک حمل و نقل هوایی و استفاده از هواپیماست. این مساله از اواسط قرن بیستم تاکنون آنقدر مهم بوده که معاهدات مختلفی در جهت ضابطه مند کردن حقوق هوایی میان دولت ها به امضا رسیده است. از جمله معاهده 1929 ورشو و همچنین کنوانسیون 1944 شیکاگو که این کنوانسیون علاوه بر اینکه اساسنامه سازمان ایکائو محسوب می شود (سازمان بین المللی هوانوردی  که از سازمانهای تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد می باشد) یک معاهده چند جانبه برای ایجاد نظم و ایمنی و کمک به پیشرفت موثر هوایی بین المللی است.

لذا معاهدات مزبور حقوق و تعهدات کشورها در خصوص مسایل هواپیمایی کشوری را تعریف و دولت ها را متعهد نموده که در برنامه های خود در راستای تسهیل حمل و نقل هوایی و بهبود بخشیدن به خدمات هوانوردی  همکاری داشته باشند. خصوصا سازمان ایکائو این انتظار را از کشورهای عضو دارد که ضوابط و دستورالعمل های لازم را برای ایمنی پروازها و همچنین حقوق مسافرین تدوین و اجرا نمایند.

یکی از مهمترین موضوعات در این حوزه،  رعایت حقوق مسافرین می باشد. حقوق مسافر هوایی مجموعه ای از سیاستها، شیوه نامه ها استانداردها  و ضوابط و مقرراتی است که الگوی رفتاری شرکت هواپیمایی  و دست اندرکاران امور پروازی را تعیین می کند و هدف آن تضمین حقوق مادی و معنوی و رعایت کرامت و منزلت مسافران در فرایند مسافرت هوایی است.

یکی از انواع حقوق مسافرین هوایی، عدم تاخیر پرواز هواپیماست که امروزه یکی از پارامترهای مثبت شرکتهای هواپیمایی موفق در دنیا می باشد و متاسفانه این شاخص در کشور ما و خصوصا در استانهایی همچون بوشهر به امری مرسوم و رویه ای غلط تبدیل شده است.

یکی از مهمترین معاهداتی که صراحتا به موضوع تاخیر پروازهای هوایی اشاره نموده، معاهده 1929 ورشو مربوط به یکسان سازی برخی از مقررات حمل و نقل هوایی است که  اصل بسیار مهمی را تحت عنوان مسئولیت متصدی حمل و نقل در مقابل خسارات وارده به مسافران و کالاهای آنها در اثر تاخیر پروازها به رسمیت شناخت و این معاهده مهم با انضمام پروتکل 1955 لاهه، پروتکل 1971 گواتمالا، پروتکل 1975 مونترال  و کنوانسیون 1999 مونترال تکمیل گردید و حمل و نقل هوایی نظام نوینی پیدا نمود.

ایران در سال 1354 به این معاهده پیوست و بعدها در سال 1364 با تصویب "ماده واحده قانون تعیین حدود مسئولیت شرکتهای هواپیمایی ایران در پروازهای داخل کشور" و همچنین "ماده واحده سال 1391"، مسئولیت شرکتهای هواپیمایی ایران در مورد حمل و نقل مسافر و کالا در پروازهای داخل کشور در حدود مسئولیت مقرر در پروازهای بین المللی در معاهده ورشو قرار گرفت.

به عبارت دیگر مسئولیت شرکتهای هواپیمایی ایران حتی در پروازهای داخلی مساوی و برابر با مسئولیت آنها در پروازهای بین المللی است که این مهم گامی بزرگ در راستای یکسان سازی میزان غرامت و مسئولیت شرکتهای مزبور می باشد.

شرکتهای هواپیمایی بر اساس ایین نامه حقوق مسافر در پروازهای داخلی مصوب سال 1394 شورای عالی هواپیمایی که در راستای معاهدات بین المللی تدوین شده است، در صورت تاخیر پرواز مندرج در بلیت مسافر، موظف به اقدامات ذیل می باشند:

1: نماینده شرکت هواپیمایی می بایست با حضور در میان مسافران  با متانت و احترام نسبت به اطلاع رسانی صحیح درخصوص تاخیر پرواز اقدام نماید.

2: شرکت هواپیمایی نسبت به اطلاع رسانی از طریق سیستم اطلاعات پرواز مستمر اقدام نماید.

3: در صورت تاخیر بیش از یکساعت و کمتر از 2 ساعت از مسافرین پذیرایی بعمل آید.

4: در صورت تاخیر بیش از 2 ساعت تا 4 ساعت:

- انجام پذیرایی از مسافران

- تغییر پرواز در صورت درخواست مسافران و امکان انجام آن

- انجام اقدامات لازم جهت اعزام مسافرین با سایر شرکتهای هواپیمایی در صورت درخواست مسافرین و در صورت وجود پرواز از همان مسیر و یا انتقال به مقصد نهایی از طریق مسیرهای جایگزین (به جز مسیرهای درج شده در بلیت)

- استرداد کامل وجه بلیب در صورت انصراف مسافر از ادامه پرواز

5: در صورت تاخیر بیش از 4 ساعت، شرکت هواپیمایی  موظف است علاوه بر رعایت مفاد قبل و  جبران خسارت، نسبت به ارائه یک فقره بلیت مشابه با تخفیف 30 درصد از لحاظ مسیر و کلاس پروازی اقدام نماید.

تبصره: در مورد پروازهایی که بدلیل شرایط بد جوی و همچنین فورس ماژور (قوه قاهره) در فرودگاه های مبدا و مقصد و همچنین مسیرهای پروازی دچار تاخیر یا ابطال گردند شرکتهای هواپیمایی فقط موظف به استرداد کامل وجه بلیت به مسافرین می باشند و تعهدی در قبال جبران خسارت ندارند.

لذا  باید توجه داشت که اگر  مسافرین خطوط هوایی در کشور حقوق خود را درخصوص تاخیر پروازها پیگیری نکرده و اقدام به مطالبه جبران خسارت ننمایند این موضوع می تواند به رویه ای مرسوم تبدیل گردد و باعث شود که شرکتهای هوایی همچنان  نسبت به نقض تعهدات خود اصرار ورزند، چیزی که امروزه متاسفانه شاهد آن می باشیم.

اقداماتی که مسافرین می توانند در قبال احقاق حقوق خود در موضوع تاخیر پرواز انجام دهند به قرار ذیل می باشد:

1: پیگیری و اقامه دعوا از طریق دستگاه قضا

2: پیگیری از طریق رابط شرکت هواپیمایی در سازمان هواپیمایی کشوری

3: ثبت شکایت در سامانه سازمان بازرسی کل کشور

4: ثبت شکایت در مرکز ارتباطات مردمی ریاست جمهوری

5: ثبت شکایت در مرکز ارتباطات مردمی کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی

6: ثبت شکایت در سامانه سازمان هواپیمایی کشوری

امیدواریم که شرکتهای هواپیمایی نسبت به انجام وظایف و تکالیف قانونی خود براساس ضوابط بین المللی و همچنین قواعد و مقررات داخلی در جهت رعایت حقوق و همچنین شأن و منزلت مسافران هوایی اقدام نمایند.

مسعود صداقت

مدرس دانشگاه